Interdyscyplinarne opracowanie i publikacja wyników badań archeologicznych wczesnośredniowiecznego (IX-X/XI w.) stanowiska w Zawadzie, pow. zielonogórski

Fundacja Archeologiczna otrzymała dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu: Dziedzictwo Kulturowe, Priorytet 5: Ochrona zabytków archeologicznych, na realizację projektu: Interdyscyplinarne opracowanie i publikacja wyników badań archeologicznych wczesnośredniowiecznego (IX-X/XI w.) stanowiska w Zawadzie, pow. zielonogórski.

Celem projektu jest opracowanie i publikacja wyników badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 60. i 90. XX wieku na wczesnośredniowiecznej osadzie/grodzisku w Zawadzie, stan. 1, gm. Zielona Góra, woj. lubuskie. Opracowanie będzie miało charakter interdyscyplinarny. Podstawowy cel będzie realizowany poprzez rozpoznanie i rekonstrukcję metodami niedestrukcyjnymi pierwotnego środowiska geograficzno-przyrodniczego najbliższego otoczenia stanowiska (badania palinologiczne, analizy archeobotaniczne, geomorfologiczne, zdjęcia lotnicze, komputerowe modele terenu). Istotna jest również weryfikacja hipotezy o funkcji stanowiska jako grodu. Odpowiedź na to pytanie dadzą badania geofizyczne oraz zdjęcia lotnicze. Kolejnym ważnym zadaniem badawczym będzie sprecyzowanie chronologii stanowiska, zwłaszcza czasu jego upadku w początkach XI wieku, co jest istotne z punktu widzenia kierunków ekspansji młodego państwa piastowskiego. Przeprowadzone dotychczas badania petrograficzne grupy zabytków kamiennych wskazują na kontakty mieszkańców z obszarami położonymi u podnóży Sudetów oraz z terenami północnymi (importy surowców skalnych). Wykonanie badań chemicznych i petrograficznych ceramiki być może przybliży odpowiedź na pytanie dotyczące charakteru tych kontaktów. Bowiem dotychczasowe rezultaty badań nad wczesnośredniowieczną ceramiką z obszaru Środkowego Nadodrza wskazują na możliwość importu niektórych typów naczyń z obszaru sudeckiego.

Niezbędnym etapem przygotowawczym będzie inwentaryzacja zabytków pochodzących z badań archeologicznych oraz digitalizacja wykonanej wówczas dokumentacji. Opracowany zostanie także komputerowy model 3D stanowiska oraz jego najbliższego zaplecza. Dla całości materiałów ceramicznych wykonana zostanie wieloaspektowa analiza, m.in. przeprowadzone zostaną badania petrograficzne płytek cienkich uzyskanych ze szlifów 50 fragmentów naczyń reprezentujących wszystkie wydzielone makroskopowo grupy technologiczne. Ponadto wykonane zostaną badania składu chemicznego masy garncarskiej (30 fragmentów naczyń), co z kolei pozwoli na sprecyzowanie miejsc pozyskiwania surowca oraz być może wskaże drogi napływu gotowych wyrobów garncarskich. Wraz z podobnymi badaniami przeprowadzonymi dla materiałów ceramicznych z pobliskiego Nowińca, wyniki analiz chemicznych fragmentów naczyń będą stanowić podstawę bazy danych i będą doskonałym materiałem porównawczym dla kolejnych tego typu badań. Szczegółowe studia nad ceramiką ze stanowiska 1 w Zawadzie zakończone będą wieloaspektową analizą makroskopową (formalno-technologiczno-stylistyczną) oraz kompletnym przedstawieniem pozyskanych zabytków w formie tablic rysunkowych. Uściślenie datowania zespołów ceramicznych będzie możliwe dzięki wykonaniu 20 analiz termoluminescencyjnych fragmentów naczyń. Kolejną analizowaną grupą zabytków będą przedmioty metalowe. Są to nożyki, podkowa oraz haczyki na ryby. Zakonserwowanych zostanie 10 sztuk przedmiotów metalowych, które poddane będą także szczegółowym badaniom metaloznawczym oraz zostaną prześwietlone rentgenem. Zabytkom wykonana będzie profesjonalna dokumentacja fotograficzna. Ze stanowiska w Zawadzie pochodzi znaczna liczba zabytków kamiennych (30 szt.) – osełek, podkładek oraz brus i rozcieracze. Przeprowadzone dotychczas badania petrograficzne i traseologiczne pozwoliły na określenie rodzaju skały użytej do wykonania tych przedmiotów. Wykonane będą także analizy pozwalające na rekonstrukcję środowiska naturalnego okolic stanowiska w IX i X wieku. Będą to badania makroskopowe szczątków roślinnych (6 próbek), badania archeozoologiczne kości zwierzęcych (1700 fragmentów kości) oraz analizy palinologiczne (5 próbek) wraz z datowaniem profilu metodą 14C (4 próbki). Analizy te pozwolą na odtworzenie struktury hodowli zwierząt, znaczenia polowań i łowiectwa oraz rodzajów upraw. Ponadto wykonane zostaną badania geomorfologiczne, które pozwolą na ustalenie pierwotnego przebiegu Zimnego Potoku – cieku płynącego w bliskiej odległości od stanowiska, będącego jednocześnie naturalną ochroną stanowiska. Niezbędne będzie także opracowanie zabytków nieruchomych, w tym wskazanie funkcji obiektów na podstawie dostępnych danych uzyskanych z powyższych analiz. Wykonana zostanie analiza rozplanowania zabudowy wewnątrz osady/grodziska. Aby osiągnąć ten ostatni cel konieczne będzie wykonanie serii zdjęć lotniczych stanowiska i jego najbliższego zaplecza. Pozwoli to na rozpoznanie wielkości stanowiska i pierwotnej sieci hydrograficznej.

Dotychczas nie została wyjaśniona funkcja stanowiska. Część badaczy uznaje je za grodzisko, część za osadę. Opracowanie materiałów i przeprowadzenie analiz specjalistycznych oraz zastosowanie porównań do innych stanowisk przybliży odpowiedź na to pytanie. Pomocne będą zwłaszcza zdjęcia lotnicze, badania geomorfologiczne oraz palinologiczne i archeozoologiczne. Teren dzisiejszego pogranicza dolnośląsko-łużycko-wielkopolskiego w IX i X wieku jest dosyć dobrze rozpoznany archeologicznie, lecz niewiele z badań przeprowadzonych w ubiegłym wieku doczekało się opracowania, a jeszcze mniej zostało opublikowanych. Jedyna monograficzna publikacja wyników interdyscyplinarnych badań dotyczy grodziska w Nowińcu, stan. 2 (badania współfinansowane ze środków MKiDN w ramach Priorytetu 5 w 2011 roku). Wyniki przeprowadzonych analiz materiałów zabytkowych z grodziska w Nowińcu są w wielu aspektach zaskakujące, zwłaszcza w odniesieniu do tych dotyczących warsztatu garncarskiego oraz struktury polowań czy kontaktów handlowych. W 2010 roku opublikowano monografię osady w Klenicy, stan. 4 (stanowisko położone jest około 15 km na wschód od Zawady). Opracowanie i publikacja materiałów z osady/grodziska w Zawadzie pozwoli na zastosowanie metody porównawczej i udzieli odpowiedzi m.in. na dotychczas nie do końca wyjaśnione pytanie dotyczące procesu włączania tego obszaru do młodego państwa piastowskiego w XI wieku. Realizacja projektu pozwoli uzyskać odpowiedź na szereg ogólniejszych pytań, zwłaszcza dotyczących wczesnośredniowiecznego warsztatu garncarskiego, które pojawiły się w trakcie opracowywania materiałów z grodziska w Nowińcu.

Projekt zakończony będzie pełnym, monograficznym opracowaniem wyników badań, w ujęciu interdyscyplinarnym. Tego typu inicjatywy są ogromną rzadkością w archeologii wczesnego średniowiecza w skali Polski. O potrzebie publikacji takich opracowań świadczy duże zainteresowanie środowiska archeologów wynikami badań przeprowadzonych dla grodziska w Nowińcu. Osada/grodzisko w Zawadzie wybrane zostało ze względu na charakter odkrytych tam zabytków, które wskazują na dużą rolę tego ośrodka w ówczesnej strukturze osadniczej pogranicza dolnośląsko-łużycko-wielkopolskiego. Ponadto stanowisko eksplorowane było stosunkowo niedawno (większe badania w 1992 roku i liczne drobne sondaże w latach 60.), dlatego też dysponujemy kompletną dokumentacją polową oraz dużą ilością pobranych do analiz próbek. Z pewnością monograficzne opracowanie tego ważnego, funkcjonującego w IX-X/XI wieku ośrodka, przyczyni się do lepszego poznania dziejów i kultury tej części Polski w okresie poprzedzającym powstanie i włączenia tych terenów do państwa pierwszych Piastów. Przybliży także proces wchłaniania tego obszaru do państwa piastowskiego. Opracowanie wyników badań stanowiska w Zawadzie wraz z opublikowanymi już wynikami badań grodziska w Nowińcu oraz osady przygrodowej w Klenicy (oba stanowiska pochodzą z analogicznego okresu co osada/grodzisko w Zawadzie) w istotny sposób pogłębi wiedzę na temat funkcjonowania osadnictwa w IX-X wieku na pograniczu dolnośląsko-łużycko-wielkopolskim, o co niejednokrotnie postulowało środowisko badaczy wczesnego średniowiecza.

Kopie dokumentacji przekazane zostaną do archiwum Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze oraz Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Świdnicy k/Zielonej Góry.


Kontakt

Fundacja Archeologiczna
ul. Ceramiczna 2
65-954 Zielona Góra
Telefon/faks: 68 323 12 83
Telefon komórkowy: 604 933 447
NIP 929-17-61-724
REGON 080091546

e-mail: sklep@wydawnictwofa.pl

Wydawnictwo FA

Zapraszamy do sklepu internetowego

Wydawnictwa Fundacji Archeologicznej

www.wydawnictwofa.pl