Siedziba biskupów lubuskich w Górzycy. Etap I – badania nieinwazyjne

Celem projektu jest wykonanie nieinwazyjnych badań archeologicznych w Górzycy (stan. 2), pow. słubicki, woj. lubuskie, w miejscu lokalizacji siedziby biskupów lubuskich i bezpośredniego zaplecza biskupstwa oraz ustalenie zasięgu średniowiecznego cmentarzyska przykościelnego.

W ramach zadania wykonane zostaną badania georadarowe, magnetometryczne i elektromagnetyczne, przy czym badania georadarowe będą badaniami podstawowymi, a pozostałe uzupełniającymi, pomocniczymi przy interpretacji. Wyniki badań geofizycznych zostaną zestawione z dostępnymi źródłami kartograficznymi, zdjęciami lotniczymi oraz dotychczasowymi rezultatami badań powierzchniowych i wykopaliskowych.

Rezultatem zadania będzie uzyskanie całościowego planu górzyckiej sedes episcopalis z dokładnym ustaleniem jej lokalizacji i wewnętrznego rozplanowania, uchwycenie zasięgu średniowiecznego cmentarzyska szkieletowego oraz rozpoznanie innych obiektów archeologicznych mogących wystąpić na tym stanowisku.

Celem projektu jest upowszechnienie wiedzy o historii siedziby biskupów lubuskich w Górzycy, co zostanie osiągnięte przy pomocy nieinwazyjnych badań archeologicznych, które pozwolą ustalić granice tego założenia.

Badania geofizyczne przeprowadzone zostaną z zastosowaniem trzech metod: georadarowej, magnetometrycznej i elektromagnetycznej. Wykorzystane metody będą miały na celu rozpoznanie podłoża gruntowego do granicy calca. Podstawową metodą badawczą będzie metoda georadarowa. W istniejących warunkach gruntowych (liczne nawarstwienia kulturowe) metoda ta będzie najbardziej efektywna. Badania georadarowe wykonane zostaną georadarem ZOND 12e i antenami 300 lub 500 MHz. Przeprowadzone zostaną one wzdłuż profili wykonanych równolegle co 4 m. Długość profili wyniesie 6000 m. Metoda magnetometryczna zastosowana zostanie w miejscach wyznaczonych w oparciu o wyniki badań georadarowych w celu sprecyzowania ich interpretacji. Badania wykonane będą magnetometrem SCINTREXENVI PRO. W tym samym celu zastosowany zostanie wykrywacz elektromagnetyczny – LORENTZ, umożliwiający lokalizację elementów metalowych i rozpoznanie płytkich (do 0,5-1,0 m) niejednorodności podłoża. Metodami tymi wykonane zostanie 12000 m równoległych profili co około 1,0-1,5 m.

Metodami geofizycznymi przebadanych zostanie powierzchnia 180 arów stanowiska. Planowane zadanie stanowi kontynuację i konieczne uzupełnienie przerwanych prac wykopaliskowych. Badania te prowadzono od 1979 do 1982 roku. Podczas ostatniego sezonu badawczego natrafiono na mur, który badacze łączą z siedzibą biskupów lubuskich. Niestety, badania wykopaliskowe przerwano i nie udało się dokładnie zidentyfikować odkrytych reliktów architektonicznych. Dotychczas wyniki tych badań nie zostały opublikowane. Ponowne badania średniowiecznego założenia architektonicznego w Górzycy, tym razem z zastosowaniem metod nieinwazyjnych, dadzą odpowiedź na wiele nurtujących badaczy pytań, m.in. w kwestii rozplanowania górzyckiej sedes episcopalis, zasięgu średniowiecznego szkieletowego cmentarzyska przykościelnego oraz rozpoznania innych obiektów archeologicznych.

Wyniki badań nieinwazyjnych wraz z ich opisem i interpretacją naniesione zostaną na mapę sytuacyjno-wysokościową w skali 1:500 lub 1:1000 i zostaną zestawione z dostępnymi źródłami kartograficznymi, zdjęciami lotniczymi oraz dotychczasowymi rezultatami badań powierzchniowych i wykopaliskowych. Opracowanie wyników badań zostanie przekazane do Archiwum Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze Delegatura w Gorzowie Wlkp., Muzeum Twierdzy Kostrzyn w Kostrzynie nad Odrą oraz Urzędu Gminy w Górzycy.

Wyniki tych badań zostaną wykorzystane do celów edukacyjnych oraz posłużą do promocji dziedzictwa kulturowego gminy Górzyca. Planowana jest także realizacja monograficznego opracowania dotychczasowych wyników badań na stanowisku nr 2.

Realizacja tego zadania jest istotna również ze względów konserwatorskich. W 2012 roku teren zlokalizowany między miejscowościami Górzyca i Owczary, wraz z zespołem zewidencjonowanych stanowisk (wśród nich jest stan. 2), został wpisany do rejestru zabytków województwa lubuskiego. Jest to najcenniejszy zespół stanowisk archeologicznych o ciągłości osadniczej od epoki kamienia do okresu późnego średniowiecza w północnej części województwa lubuskiego. Rezultatem realizacji zadania będzie ponowne wprowadzenie do obiegu naukowego problematyki związanej z biskupstwem górzyckim, a poprzez upowszechnienie projektu ponowne wprowadzenie go do przestrzeni publicznej.

W Górzycy biskupi diecezji lubuskiej rezydowali od 1267 roku, a w 1276 roku ogłosili ją oficjalną siedzibą biskupstwa i kapituły lubuskiej. W 1317 roku Górzyca uzyskała prawa miejskie. Okres bujnego rozwoju nie trwał jednak zbyt długo. W 1326 roku mieszczanie frankfurccy zniszczyli miasto i siedzibę biskupią. Wkrótce Górzyca przestała być nie tylko rzeczywistą, ale nawet nominalną stolicą biskupstwa lubuskiego i straciła swe miejskie przywileje. W miejscu zniszczonej siedziby biskupiej powstało sanktuarium maryjne. Do połowy XVI wieku znajdował się tam cudowny wizerunek Matki Boskiej, dzięki któremu sanktuarium było znanym i licznie odwiedzanym przez pątników miejscem kultu. Niestety, w 1551 roku i ono zostało zrabowane i zburzone. W XIX wieku, nieopodal miejsca średniowiecznej siedziby biskupiej i sanktuarium maryjnego, powstał folwark. Jego zabudowania, choć doszczętnie zniszczone przez pociski artyleryjskie, wznosiły się na pagórku zwanym Kępą Targacz do końca II wojny światowej. Podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 1979-1982 rozpoznano osadnictwo ludności kultury łużyckiej, z okresu wpływów rzymskich oraz osadnictwo wczesnośredniowieczne i średniowieczne. Zarejestrowano relikty architektoniczne związane z folwarkiem, sanktuarium maryjnym oraz najbardziej interesujące – ze średniowieczną siedzibą biskupią. Przebadano część przykościelnego cmentarzyska szkieletowego (ponad 30 grobów). W 2009 roku podczas badań ratowniczych związanych z budową oczyszczalni ścieków rozpoznano dalszą część tego cmentarzyska – przebadano 72 groby datowane wstępnie na XII/XIII wiek. Obok nich wystąpiły, na terenach zajętych obecnie przez oczyszczalnię ścieków, także pochówki należące do ludności kultury łużyckiej, jak również obiekty związane z osadnictwem ludności kultury łużyckiej oraz z okresów wpływów rzymskich i późnego średniowiecza.